Şirketinize resmi bir tebligat geldi. Zarfı teslim aldınız, endişe ve heyecan ile açtınız. Hiç beklemediğiniz “defter belge isteme” konulu bir yazı, yazıda bir ya da birkaç yıl ile ilgili şirketinizin incelemeye alındığı belirtiliyor ve ilgili defter belgeleri ibraz etmeniz isteniyor. “Ne yapmış olabiliriz ki?” “Neden biz?”  “Biri şikâyet mi etti acaba?” gibi soruları akıldan geçirip, ilk şoku atlattıktan sonra yazıda belirtilen telefonu arayıp, vergi müfettişine ulaştınız. İncelemeye başlama tutanağını imzalamak ve defter belge ibrazı için randevu aldınız. Belki de zorlu bir süreç başladı. Peki, bu süreç ve haklarınız hakkında bilginiz var mı?

a. Neden İncelemeye Alınmış Olabilirsiniz?

Vergi incelemesine alınmış olmanızın birçok sebebi olabilir. Aşağıda bu sebeplerin bir kaçı sayılmıştır.

– İhbar ve şikâyet,

– Vergi beyannameleri ve bildirimlerdeki risk analiz sonuçlarında çıkan tutarsızlıklar (Örneğinsektörünüzle uyumsuz mali veriler, ortaklardan alacaklar hesabında tutar var iken faiz geliri hesabında bakiye olmaması, vadesi geçmiş SGK prim borcu var iken beyannamede buna ilişkin KKEG tutarı bulunmaması gibi),

– Tedarikçileriniz hakkında sahte/yanıltıcı belge kullanma- düzenleme, adresinde bulunamama gibi olumsuz tespit ya da rapor bulunması,

– Sektörel inceleme,

– Özellikli konulara yönelik incelemeler (bölünme, devir, birleşme, istisna, indirimler gibi)

– Transfer fiyatlandırması yolu ile örtülü kazanç dağıtımına mahal verilecek faaliyetlerin icra edilmesi (yurt dışında ya da serbest bölgedeki ilişkili kişilerle alım-satım işlemi yapılması gibi).

– Diğer sebepler.

Yine Vergi Denetim Kurulu Başkanlığının 2015 Yılı Faaliyet Raporunda, yürütülen vergi incelemelerinin temelde beş ana kaynaktan başlatıldığı belirtilmiştir.

Bunlar;

– Kurul bünyesinde oluşturulan VDK-RAMER tarafından, mükelleflere ait her türlü bilgi kullanılarak yapılan analiz ve mukayeseler neticesinde riskli görülen sektörler ve mükellefler nezdinde yürütülen incelemeler,

– İhbar ve şikâyetlere istinaden yürütülen incelemeler,

– Teftiş, soruşturma, inceleme ve denetimler sırasında yapılan tespitlere istinaden yürütülen incelemeler,

– Kamu kurum ve kuruluşlarından intikal eden ve doğrudan veya dolaylı olarak vergisel konuları içeren inceleme ve denetim raporları ile inceleme talepleri,

– Vergi Müfettişleri tarafından riskli olduğu düşünülen sektörlere yönelik düzenlenen Görüş ve Öneri Raporları uyarınca yapılan incelemeler olarak belirlenmiştir.

b. Vergi Müfettişi İle İlk Tanışma

Giderken vekâlet, imza sirküleri ve kaşeyi unutmayalım. Çünkü Müfettiş ile karşılıklı incelemeye başlama tutanağı imzalanacaktır.

Vergi incelemesine, incelemeye tabi olan nezdinde düzenlenecek “İncelemeye Başlama Tutanağı” ile başlanır. Düzenlenen tutanağın bir örneği tarafınıza teslim edilir. Tutanağın bir örneği vergi incelemesi yapmaya yetkili olanın bağlı bulunduğu inceleme ve denetim birimine, bir örneği ise mükellefin bağlı olduğu vergi dairesine gönderilir.

Bu aşamada incelemenin konusu, sebebi, inceleme tam mı, kısmi mi öğrenilir.

Vergi incelemesi yapanlar incelemeye tabi olana, bunun mevzuunu işe başlamadan evvel açık olarak izah ederler. İncelemeye başlanıldığı tarihten itibaren, tam inceleme yapılması halinde en fazla bir yıl, sınırlı inceleme yapılması halinde ise en fazla altı ay içinde incelemeleri bitirmeleri esastır. Bu süreler içinde incelemenin bitirilememesi halinde ek süre talep edilebilir. Bu talep vergi incelemesine yetkili olanların bağlı olduğu birim tarafından değerlendirilir ve altı ayı geçmemek üzere ek süre verilebilir.

c. Defter ve Belge İbrazı İçin Asgari Ne Kadar Süre Verilir?

Defter ve belgeleriniz yazılı olarak istenir ve tutanakla teslim alınır.  Yazıda, ibraz edilecek defter ve belgeler ile on beş günden az olmamak üzere ibraz süresine, ibraz yerine ve ibraz edilmemesi halinde uygulanacak müeyyidelere yer verilir.

d. İnceleme Nerede Yapılacak?

Vergi incelemeleri esas itibarıyla işyerinizde yapılır.

İş yerinizin müsait olmaması, ölüm, işin terk edilmesi gibi zaruri sebeplerle incelemenin iş yerinde yapılması imkânsız olursa veya siz isterseniz inceleme dairede yapılabilir.

e. İnceleme İşyerinizde Yapılıyorsa Çalışma Saatleri Nasıl Belirlenecek?

Vergi incelemesinin işyerinizde yapılması halinde, vergi incelemesi yapmaya yetkili olanlar, izniniz olmaksızın resmi çalışma saatleri dışında inceleme yapamazlar.

Tutanak düzenlenmesi ve inceleme ile ilgili emniyet tedbirlerinin alınması gerektiği hallerde, bu işlemler resmi çalışma saatleri dışında da yapılabilir. Bu hallerde, işyerindeki faaliyetlerin sekteye uğratılmaması için gerekli tedbirler alınır.

f. Vergi Müfettişi Ek Belge- Bilgi mi Talep Etti? Nelere Dikkat Etmeliyiz?

Vergi Usul Kanununun 148. maddesinde kamu idare ve müesseseleri, mükellefler veya mükelleflerle muamelede bulunan diğer gerçek ve tüzel kişilerin, Maliye Bakanlığı’nın veya vergi incelemesi yapmaya yetkili olanların isteyecekleri bilgileri vermek zorunda oldukları hükmü yer almaktadır.

Bilgi verme ödevinin yerine getirilmemesi, Vergi Usul Kanununun mükerrer 355. Maddesi uyarınca özel usulsüzlük cezasını gerektirmektedir.

Vergi incelemesi, sadece inceleme görev yazısında belirtilen konu ve döneme ilişkin olarak yapılır.Dolayısıyla vergi incelemesinde, inceleme konusu ve dönemi ile ilgili olmayan herhangi bir hususa ilişkin mükelleften bilgi ve belge talebinde bulunulamaz.

Yine burada bir hususun da altını çizmekte fayda var.

Son zamanlarda vergi incelemelerinde mükelleflerden tutmak, düzenlemek, muhafaza etmek zorunda olduğu defter ve belgeler dışında, aslında vergi müfettişlerinin defter ve belge üzerinden inceleme ile oluşturması gereken listeler, tablolar, hesaplamalar istenmektedir. Bu istekler muhasebe departmanlarında aşırı iş yükü oluşturmaktadır. Kimi zaman da mükellef bu belgelerle suçlu duruma düşmektedir. Bu istekler karşısında, mükellef haklarına ilişkin kimi hüküm ve gelişmelere aşağıda yer verilmiştir.

Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının 38. maddesi uyarınca hiç kimse kendisini ve kanunda gösterilen yakınlarını suçlayan bir beyanda bulunmaya veya bu yolda delil göstermeye zorlanamaz.

Yine Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi susma ve kendini suçlayıcı beyanda bulunmama hakkını, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinin 6/2. maddesinde  belirtilen “Bir suç ile itham edilen herkes, suçluluğu yasal olarak sabit oluncaya kadar masum sayılır.” İfadesi, diğer bir deyişle masumiyet karinesi kapsamında değerlendirmektedir.

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin, J.B./İsviçre ve Chambaz/İsviçre kararlarında; vergi incelemesinde, bilgi isteme taleplerine cevap vermeyen mükellefe kesilen para cezaları, “hiç kimsenin kendisini suçlayan delil göstermeye zorlanamayacağı” ilkesinin ihlali olarak kabul edilmiştir. (Kocaer Şenol, Vergi Müfettişine Hangi Belge ve Bilgileri Verme(me)liyiz?, Vergi Dünyası Dergisi, Ağustos 2015, sayfa:47)

g. Vergi Müfettişlerine İnceleme Esnasında Verdiğimiz Bilgiler Güvende mi?

Vergi incelemesi yapmaya yetkili olanlar, görevleri dolayısıyla, mükellefin ve mükellefle ilgili kimselerin şahıslarına, muamele ve hesap durumlarına, işlerine, işletmelerine, servetlerine veya mesleklerine ilişkin olarak öğrendikleri sırları veya gizli kalması gerekli diğer hususları ifşa edemezler ve kendilerinin veya üçüncü şahısların yararına kullanamazlar. Bu yasak, vergi incelemesi yapmaya yetkili olanlar görevlerinden ayrılsalar dahi devam eder.

h. Müfettiş İnceleme İle İlgili Tutanak mı Tutmak İstiyor?

Vergi incelemesi yapmaya yetkili olanlar, inceleme esnasında gerekli görülen hallerde, vergilendirme ile ilgili olayları ve hesap durumlarını ayrıca tutanaklar ile tespit ve tevsik edebilirler. Bu tutanakların taslakları, mükelleflerin itiraz ve mülahazalarının tutanağa geçirilebilmesini sağlamak amacıyla,mükelleflerin talep etmesi durumunda iki gün önceden mükelleflerin bilgisine sunulur. Tutanaklarda incelemeyi yapanın kanaatini belirten yorum, hüküm ve ifadelere yer verilmez.

Düzenlenen tutanakların birer nüshasının tutanakları imza edenlere verilmesi zorunludur. Tutanakta yer alan hususların vergi kanunları karşısında yapılması muhtemel işlemler bakımından ispatlama vasıtası olduğu ve yapılması muhtemel işlemlerin neler olduğu mükellefe izah edilir.

Vergi incelemesi yapmaya yetkili olanlar, ilgilileri tutanakları imzalamaları için zorlayamazlar. İlgililer tutanakları imzalamaktan çekindikleri takdirde, tutanakta bahis konusu edilen olaylar ve hesap durumlarını ihtiva eden defter ve belgeler, nezdinde inceleme yapılandan rızasına bakılmaksızın alınır ve inceleme neticesinde tarh edilen vergiler ve kesilen cezalar kesinleşinceye kadar geri verilmez. İlgililer her zaman bu tutanakları imzalayarak defter ve belgeleri geri alabilirler.

Bugüne kadar verilmiş birçok yargı kararında, vergi inceleme tutanaklarındaki ifadelerin tarhiyat dayanağı (delil) olarak kabul edilebileceği açıkça ifade edilmiştir.

Tabi burada bir hususu da belirtmekte fayda var. Tutanaklarda yer alan ifadelerin aksi (hatalı, yanlış olduğu vb.) Vergi Usul Kanununa uygun delillerle ispat edilebilirse tutanaktaki ifadelerin bir hükmünün kalmayacağı açıktır.

Mükelleflerin zor duruma düşmemeleri için aşağıdaki hususlara dikkat etmeleri uygun olur.

– Tutanak taslağını önceden istemekte büyük fayda bulunmaktadır.

-Tutanak taslaklarının değerlendirilmesi sürecinde ve tutanakların imzalanması için yapılan davette meslek mensubunun da (SMMM ya da YMM) bulunmasında fayda vardır.

-Tutanaklar iyice okunmalı, mükellefin kendi ifadesi olmayan ya da mükellefin beyanını farklı ifade eden cümlelerin tutanaktan çıkartılması istenmelidir. İfadelerin tam ve anlaşılabilir şekilde tutanakta yer alması sağlanmalıdır.

-Tutanaktaki hususlara itiraz var ise bu durumda itirazlar tutanağa geçirilmelidir. Ancak defter ve belgelerdeki bilgilerin aynen yazıldığı tutanaklara itirazın olamayacağı açıktır.

-Tutanak düzenlendikten sonra bir nüsha alınması da unutulmamalıdır.

i. Tutanak Düzenlenirken Özel Olarak Belirtilmesi Gereken Hususlar Nelerdir?

Rapor Değerlendirme Komisyonlarında dinlenme talebinin olup olmadığına ilişkin talebiniz, itirazlar, özelgeler, tarhiyat öncesi uzlaşma talebiniz bu kapsamda değerlendirilebilir. Mükelleflerin, inceleme sırasında vergi kanunlarına göre eleştiri konusu yapılacak hususlarla ilgili olarak inceleme elemanına özelge ibraz etmesi durumunda, özelge inceleme tutanağına dâhil edilir.

j. Ortada Vergi Kaybı Değil de Fazla Ödenmiş Bir Vergi Var ise Müfettişin Tavrı Ne Olmalı?

Vergi incelemesi yapmaya yetkili olanların uyması gereken temel ilkelerden birisi de vergi incelemesinde amacın, ödenmesi gereken vergi tutarını doğru olarak tespit etmek olduğunu daima göz önünde bulundurmak ve bu çerçevede inceleme sonucunda, gerekmesi halinde, mükellef lehine düzeltmelerin de yapılmasını sağlamaktır.

k. Müfettiş Raporunu Düzenledi Şimdi Ne Olacak?

Eğer yapılan vergi incelemesi sonucunda, inceleme konusu ve dönemine ilişkin eleştiriyi gerektirecek herhangi bir hususun tespit edilememesi halinde bu durum ilgili birim tarafından tarafınıza yazı ile bildirilir.

Eğer raporda vergi ve ceza hesaplanması öngörülmüş ise aşağıdaki yol haritası karşınıza çıkacaktır.

Dinlenme talebiniz[1] var ise, Rapor Değerlendirme Komisyonunda dinlenirsiniz. Dinlenme, raporda yasal düzenlemelere aykırı tarhiyat öngörüldüğünü düşünüyorsanız, Müfettişe itirazlarınızı söylemenize rağmen Müfettiş bu itirazları dikkate almadıysa, raporun değerlendirilmesinde dikkate alınması için Rapor Değerlendirme Komisyonunda konu ile ilgili açıklama yapmanıza imkân verir. Böylece rapor nihai hale gelmeden önce itirazlarınızı Rapor Değerlendirme Komisyonu da öğrenmiş olur.  Dinlenmeden önce raporlarda eleştiri konusu yapılan hususlar hakkında bilgi içeren rapor özetleri mükelleflere verilir. Bu komisyonlarda dinlenme tecrübelerimizde, raporlarda değişiklik yapıldığını maalesef göremedik.

Dinlendiniz bir şey değişmedi. Diğer talebiniz (varsa tabi) olan tarhiyat öncesi uzlaşma talebiniz[2]yerine getirilecektir. Bu talep, rapor vergi dairenize gitmeden önce rapora göre hesaplanan vergi ve ceza üzerinde İdare ile anlaşmanıza imkan sağlar.

Peki, tarhiyat öncesi uzlaşmalarda isteğiniz ne kadar karşılanabilir?

Gelir İdaresi Başkanlığının 2015 yılı Faaliyet Raporuna göre 2015 yılında gerçekleşen tarhiyat öncesi uzlaşmalarda, Merkezi Uzlaşma Komisyonunda uzlaşmaya konu olan vergi 1.278.100.994 TL’den 403.600.579 TL’ye, uzlaşmaya konu olan ceza 1.477.852.281 TL’den 6.993.907 TL’ye düşmüştür. Vergi Daireleri Koordinasyon Uzlaşma Komisyonunda ise vergi 87.223.068 TL’den 51.457.065 TL’ye, ceza 126.887.041 TL’den 3.892.464 TL’ye düşmüştür. Bu tutarlar yalnızca uzlaşılan tutarları içermektedir. Uzlaşılmayan tutarları kapsamamaktadır.

Tabi ki bu sonuçlar ortalama olarak size de uygulanacak diye düşünmemenizde fayda vardır. Tarhiyat öncesi uzlaşmaya girdiğinizde hayal kırıklığına uğrayabilirsiniz. Tarhiyat öncesi uzlaşma sonucunuz, uzlaşma komisyonuna, dosyanızın içeriğine göre belirlenmektedir.

Tarhiyat öncesi uzlaşmada uzlaşırsanız, uzlaşma tutanağı düzenlenir ve derhal ilgili vergi  dairesine intikal ettirilir. Bu tutanak tahakkuk fişi yerine geçer. Uzlaşma tutanağı vergi ve cezaların ödeme zamanlarından önce ilgiliye tebliğ edilmişse kanuni ödeme zamanlarında; ödeme zamanları kısmen veya tamamen geçtikten sonra ilgiliye tebliğ edilmiş ise ödeme süreleri geçmiş olanlar uzlaşma tutanağının tebliğ tarihinden itibaren bir ay içinde ödenir.

Tarhiyat öncesi uzlaşma için talepte bulunmadınız ya da girdiniz ama kabul etmediniz ya da başvurunuzu geri aldınız, o zaman raporunuz vergi dairenize gidecektir.

Vergi dairesi raporu aldıktan sonra tarafınıza vergi/ceza ihbarnamesi düzenleyecektir.

Tebligat tarafınıza ulaştığında seçenekleriniz aşağıda yer alıyor.

– Vergi Usul Kanunu Kapsamında cezalarda indirim hükümlerinden yararlanıp ödeme yapmak.[3]

– Tarhiyat sonrası uzlaşmaya başvurmak.[4]

Gelir İdaresi Başkanlığının 2015 yılı Faaliyet Raporuna göre 2015 yılı Türkiye geneli tarhiyat sonrası uzlaşma sonuçlarına göre uzlaşmaya konu olan vergi 437.314.530 TL’den, 344.585.008 TL’ye, uzlaşmaya konu ceza ise 610.596.688 TL’den 41.560.131 TL’ye düşmüştür. Tabi ki bu sonuçlar ortalama olarak size de uygulanacak diye düşünmemenizde fayda vardır. Tarhiyat sonrası uzlaşmaya girdiğinizde hayal kırıklığına uğrayabilirsiniz. Tarhiyat sonrası uzlaşma sonucunuz, uzlaşma komisyonuna, dosyanızın içeriğine göre belirlenmektedir.  2015 yılında tarhiyat sonrası uzlaşma kapsamına 148.013 başvuru girmiştir.

– Dava açmak.[5]

Adalet Bakanlığı Adli Sicil ve İstatistik Genel Müdürlüğünün verilerine göre 2015 yılında vergi mahkemelerinde 98.667 adet dava açılmıştır. Bu davaların 48.990’ını tüzel kişiler açmıştır. Sayılardan anlaşılacağı üzere vergi ihtilaflarında “dava” yolu yaygın hale gelmektedir. Vergi mahkemelerinde 2015 yılında neticelenen dava sayısı 108.242’dir. Bunlardan iptal kararı (idari işlemin iptali –mükellef lehine) sayısı 55.191, kısmen iptal-kısmen red kararı sayısı  9.121’dir.

l. Olası Bir Vergi Kaybı veya Usulsüzlük Tespit Edilirse Maliyeti Ne olur ?

İncelemelerde bir verginin (kurumlar vergisi, KDV gibi) eksik tahakkuk ettirildiği tespit edilirse aşağıdaki tutarlar rapor sonucuna göre hesaplanır.

+Vergi anapara tutarı,

+ Vergi anapara tutarının duruma göre 1 katı veya 1,5 katı (tekerrür hali – VUK madde:339)  ya da 3 katı (kaçakçılık hali – VUK madde: 344-359) tutarında vergi ziyaı cezası,

+Vergi anapara tutarı için gecikme faizi,

Usul hükümlerine uyulmamasının tespiti halinde ise usulsüzlük ve özel usulsüzlük cezaları gündeme gelir.

+ Usulsüzlük ve özel usulsüzlük cezası (Fiile göre değişir- Örneğin 2016 yılında 7.000 TL’yi  aşan tutarları banka aracılığı ile ödemediğiniz tespit edilirse her işlem için 1.370 TL ya  da işlemin %5’inden büyük olan tutar kadar özel usulsüzlük cezası uygulanır.)

Unutmayınız: Tarhiyat öncesi uzlaşmada yukarıdaki tüm kalemlerde uzlaşılabilir. Tarhiyat sonrası uzlaşmada ise usulsüzlük ve özel usulsüzlük cezaları uzlaşmaya konu olamaz. Kaçakçılık haline ilişkin tarhiyatlar hem tarhiyat öncesi hem de tarhiyat sonrası uzlaşmaya konu olamaz. Anaparada uzlaşma ile düşüş sağlanırsa, gecikme faizinde de buna bağlı olarak düşüş sağlanır.

Dava açılmasının riski, uzlaşma ya da indirim ile sağlanabilecek avantajlardan mahrum kalınması, sürece ilişkin gecikme faizi ve dava masraflarıdır.

m. Dava Açınca Vergi ve Cezayı Yine de Ödemek Zorunda Kalır mısınız?

Vergi mahkemelerinde tarhiyat aşamasında dava konusu edilen vergi ve cezaların tahsili işlemleri, yürütmeyi durdurma kararına gerek olmaksızın kendiliğinden durur. Vergi uyuşmazlıklarından doğan davaların açılması tarh edilen vergi, resim ve harçlar ile benzeri mali yükümlerin ve bunların zam ve cezalarının dava konusu edilen bölümünün tahsil işlemlerini durdurur. Bu tür davalarda ayrıca yükümlülerin yürütmenin durdurulmasını istemelerine gerek yoktur.

 

[1] Mükellefler, Rapor Değerlendirme Komisyonları tarafından dinlenmek için taleplerini, vergi inceleme tutanaklarına kaydedilmesini isteyebilecekleri gibi taleplerini içeren bir dilekçe ile rapor değerlendirme işlemi bitmeden Grup Başkanlıklarına da başvurabilirler.

[2] Talep, vergi incelemesini yapan inceleme elemanlarına veya bu elemanların bağlı bulunduğu ekip veya grup başkanlığına yazılı olarak yapılmalıdır. Ayrıca uzlaşma talebinin inceleme tutanağında yer alması da ilgili merciye yazılı başvuru yerine geçer. Nezdinde inceleme yapılan mükellefler incelemenin başlangıcından inceleme ile ilgili son tutanağın düzenlenmesine kadar geçen süre içerisinde her zaman uzlaşma talebinde bulunabilirler.

[3] Mükellefler ve adlarına ceza kesilmiş bulunanlar, Vergi Usul Kanunu kapsamına giren tüm vergi, resim ve harçlara ilişkin cezalar hakkında ihbarnamenin kendilerine tebliğ tarihinden itibaren 30 gün içinde cezada indirim için bağlı bulundukları Vergi Dairesi Müdürlüğüne başvurabilirler. Tarhiyata karşı Vergi Usul Kanunu’nun 376 ncı maddesinde öngörülen ceza indirimi talebinde bulunan mükellefe talepte bulunduğu vergi ve ceza indirim uygulaması sırasında vergi aslı miktarında herhangi bir indirim söz konusu olmayıp, sadece cezada indirim uygulanmaktadır. Talepte bulunan mükellefin, ikmalen, re’sen veya idarece tarh edilen vergi veya vergi farkı ile vergi ziyaı cezası ya da usulsüzlük ve özel usulsüzlük cezalarının indirimden sonra kalan kısmını bağlı olduğu vergi dairesine başvurarak, vadesinde veya 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkındaki Kanunun 10 uncu maddesinde sayılan teminatlardan herhangi birini göstermek koşuluyla vadenin bitiminden itibaren 3 ay içinde ödeyeceğini bildirmesi durumunda;

• Vergi ziyaı cezası mükellef adına ilk kez kesilmiş ise yarısı, takiben kesilenlerde üçte biri(1/3’ü),
• Usulsüzlük veya özel usulsüzlük cezalarının üçte biri (1/3’ü) indirilir.

[4] Tarhiyat öncesi uzlaşmaya girdi iseniz tarhiyat sonrası uzlaşmaya giremezsiniz. Uzlaşma talebinin, vergi veya vergi ceza ihbarnamesinin mükellefe tebliğ tarihini takip eden günden itibaren 30 gün içinde yapılması şarttır.

[5] Vergi mahkemesinde dava açma süresi özel kanunlarında ayrı süre gösterilmeyen hallerde otuz (30) gündür.