Ticaret hukukumuzda pay sahibinin, kural olarak, şirkette çoğunluğu oluşturmadığı takdirde şirketin yönetim sürecine dahil olma ve müdahale etme imkânı bulunmuyor. Ancak pay sahibinin hem genel kurul toplantısında oyunu sağlıklı bir şekilde kullanmak, hem de payıyla ilgili yatırım kararlarını verebilmek için şirketin içinde bulunduğu ekonomik durumu net bir şekilde görebilmesi ve şirketin malvarlığının nasıl yönetildiği hakkında bilgi sahibi olması şart. Bu nedenle, Türk Ticaret Kanunu pay sahibinin şirket faaliyetleri hakkında bilgi alma hakkını detaylı bir şekilde düzenliyor.

Pay sahibinin bilgi alma hakkını ne şekilde kullanabileceği sorusunun cevabı, esas olarak genel kurul toplantısı ekseninde cevabını buluyor. Pay sahibi, zamanlama açısından bu hakkını genel kurul toplantısı öncesinde, toplantı sırasında ve genel kuruldan sonra olmak üzere üç aşamada kullanabiliyor. Toplantı öncesinde ve sonrasında bilgi alma hakkı, ticaret hukukumuzda “inceleme hakkı” olarak adlandırılıyor. Bu hak çerçevesinde, şirketin finansal tabloları, konsolide finansal tabloları, yönetim kurulunun yıllık faaliyet raporu, denetim raporu ve yönetim kurulunun kâr dağıtım önerisi, genel kurulun toplantısından en az on beş gün önce, şirketin merkez ve şubelerinde, pay sahiplerinin incelemesine açılması zorunlu. Ayrıca, finansal tablolar ve konsolide tablolar ise yine bir yıl süre ile şirket merkez ve şubelerinde pay sahipleri tarafından incelenebilir. Pay sahipleri, bu evrakı inceleyebilir ve nüsha alabilir. Ayrıca birleşme, bölünme gibi önemli bir yapısal değişikliğe ilişkin işlemlerde yine pay sahiplerinin inceleme hakkı devreye giriyor. İnternet sitesi açma yükümlülüğü bulunan şirketlerde (bağımsız denetime tabi anonim şirketler), bu belgelerin şirketin internet sitesinde de yer alması zorunlu.

Böylece pay sahipleri, doğrudan internet üzerinden şirketin belgelerini inceleme olanağına sahip oluyor.

Türk Ticaret Kanunu anlamında “bilgi alma hakkı” ise genel kurul toplantısı esnasında kullanılıyor. Pay sahibi, genel kurul toplantısında yönetim kurulundan şirket ve bağlı şirketlerinin faaliyetleri hakkında, denetçiden de denetimin yapılma şekli ve sonucu hakkında bilgi talep etme hakkına sahip. Pay sahibinin bu hakkını kısıtlamaya yönelik her türlü işlem geçersiz. Pay sahibinin, bu hakkını kullanması da toplantı gündeminde düzenleme yer almasına bağlı değil. Ayrıca şirketin faaliyetlerde kötüye gidiş, aciz hali gibi herhangi bir olumsuz durumun var olması şart değil. Pay sahibinin bu hakkını kullanırken yalnızca aydınlanma amacını gütmesi yeterli. Pay sahibi, bilgi almak istediği konuyu somut bir şekilde ortaya koymalı ancak bu taleple ilgili gerekçe göstermek ya da açıklama yapmak zorunda değil.

Pay sahibi bilgi alma hakkını toplantı esnasında sözlü olarak yöneltebilir. Yönetim kurulu, bilgi talebini yazılı ya da sözlü olarak cevaplayabilir; bilgi istenen konuya ilişkin evrakın pay sahibi tarafından incelenmesine izin verebilir. Ayrıca eşitlik ilkesi gereği, herhangi bir pay sahibine genel kurul dışında bir konuda bilgi verilmişse istem üzerine aynı bilgi, kapsamı ve ayrıntıları da aynı kalmak suretiyle, pay sahibine verilir. Ancak cevabın mutlaka gerçek durumu eksiksiz olarak ortaya koyması ve pay sahibinin sorusunun karşılığını oluşturması gerekir. Diğer taraftan bu husus, yönetim kurulunun her bilgi talebini cevaplamakla yükümlü olduğu anlamına gelmiyor. Ret sebepleri oldukça sınırlı olmakla birlikte, yönetim kurulu bilgi talebi istenen konunun pay sahibine açıklanması şirketin sırlarının ya da korunmaya değer menfaatlerinin tehlikeye düşebileceği gerekçesiyle reddedebiliyor. Tabi ret nedeninin, mutlaka ret esnasında somutlaştırılması gerekiyor. Türk Ticaret Kanunu, şirket sırrını “rakibin bilmediği, elde etmek için çalıştığı, peşinde olabileceği” nitelikteki bilgi olarak tanımlıyor. Dolayısıyla, rakiplerin çeşitli kaynaklarla ulaşabileceği ya da yorum yoluyla elde edebileceği bilgiler, şirket sırrı sayılmıyor. Bu durumda, yönetim kurulunun bilgi alma talebini reddederken ret sebebini mutlaka gerekçelendirmesi ve varsa verilerle desteklemesi gerekiyor. Aksi halde bilgi alma talebinin reddi mahkeme tarafından haksız addedilebilir.

Pay sahibinin, pay oranından bağımsız olarak, şirkete yaptığı yatırımla ilgili olarak doğru kararı verebilmesi için şirketin ekonomik durumu ve faaliyetleri ile ilgili bilgi sahibi olması şart. Dolayısıyla, Türk Ticaret Kanunu pay sahibinin bilgilendirilmesi konusunda detaylı bir düzenleme içeriyor ve talebin reddi ya da tatmin edici bilgilendirmenin yapılmaması halinde pay sahibine mahkemeye başvuru hakkı veriyor. Dolayısıyla her anonim şirket pay sahibinin bu hakkının varlığını bilerek yatırımıyla ilgili karar vermesi önem teşkil ediyor.

(Dünya Gazetesi | 27.10.2017 Umut KOLCUOĞLU)

Kaynak : http://www.muhasebetr.com/ulusalbasin/haber_oku.php?haber_id=24233